Internet tràn ngập thông tin về lợi ích của chánh niệm và thiền định. Trong khi chánh niệm và thiền định có liên hệ với nhau, chúng không giống nhau. Hiểu biết cơ bản về sự khác biệt giữa hai khái niệm này có thể giúp bạn tìm ra phương pháp thực hành phù hợp với nhu cầu của mình.

5-su-khac-biet-giua-chanh-niem-va-thien-dinh

Có nhiều loại thiền khác nhau, mỗi loại có những phẩm chất khác nhau và cách thực hành cụ thể dẫn người thiền theo những hướng phát triển bản thân khác nhau. Lựa chọn một phương pháp thực hành đòi hỏi sự hiểu biết về mục tiêu của một người, cũng như sự hiểu biết về những gì mà mỗi loại thiền cung cấp.

Để bắt đầu khám phá sự khác biệt giữa Chánh niệm và Thiền định, sẽ hữu ích khi xem một số định nghĩa cho hai cấu trúc.

1. Chánh niệm là một phẩm chất ; thiền là một thực hành

Chánh niệm là “nhận thức nảy sinh thông qua sự chú ý, có chủ đích, trong thời điểm hiện tại, không phán xét. ”

So sánh điều này với định nghĩa của một nhà nghiên cứu về thiền: “Thiền là một phương pháp thực hành trong đó một cá nhân sử dụng một kỹ thuật - chẳng hạn như chánh niệm hoặc tập trung tâm trí vào một đối tượng, suy nghĩ hoặc hoạt động cụ thể - để rèn luyện sự chú ý và nhận thức, đồng thời đạt được tinh thần minh mẫn và trạng thái bình tĩnh và ổn định về mặt cảm xúc ”(Walsh và Shapiro, 2006).

Mặc dù có nhiều định nghĩa về mỗi khái niệm, nhưng sự khác biệt rõ ràng trong hai khái niệm này. Thiền là một thực hành, và thông qua thực hành này, người ta có thể phát triển những phẩm chất khác nhau, bao gồm cả chánh niệm.

Chánh niệm mô tả một cách sống cụ thể có thể được trau dồi thông qua thực hành. Có một loại thực hành thiền định được gọi là “ thiền chánh niệm ”, giúp hành giả sống và hành động với chánh niệm. Nhưng như chúng ta sẽ thấy, có nhiều loại thực hành thiền định, trong đó thiền chánh niệm chỉ là một.

2. Thiền là một trong nhiều con đường dẫn đến lối sống chánh niệm

Thiền là một phương pháp mà qua đó ai đó có thể học cách sống có chánh niệm. Chúng ta cũng có thể nghĩ về thiền như một công cụ để phát triển chánh niệm.

Thiền đã được chứng minh là có hiệu quả cao trong việc giúp mọi người lưu tâm hơn trong các trải nghiệm hàng ngày của họ.

Thiền là cách gieo những hạt giống của chánh niệm và tưới nước để chúng phát triển trong suốt cuộc đời của chúng ta.

Mặc dù thiền định mang lại hiệu quả cao cho mục đích này, nhưng nó chỉ là một trong những cách để trau dồi chánh niệm, như chúng ta sẽ thấy ở phần sau.

3. Chánh niệm có thể được sử dụng trong điều trị không bao gồm thiền định

Chánh niệm là một phẩm chất có liên quan đến nhiều lợi ích về sức khỏe tinh thần và các thuộc tính tích cực khác, chẳng hạn như lòng tự trọng và sự chấp nhận bản thân.

Vì những lý do này, nhiều người coi việc sống chánh niệm là một mục tiêu. Tuy nhiên, không phải ai thích thiền hoặc sẵn sàng xây dựng một phương pháp thực hành chính thức vào cuộc sống hàng ngày của họ.

4. Chánh niệm có thể được thực hành một cách chính thức và không chính thức

Thiền là một điều nghịch lý, vì nó là một bài tập của “không làm”. Nói chung, công việc là trở thành người quan sát thế giới nội tâm của một người, nỗ lực tối thiểu và áp dụng lập trường không phán xét.

Những phẩm chất này trái ngược với cách mà nhiều người trong chúng ta sống cuộc sống của mình: cố gắng vươn lên và ưu tiên công việc hơn là nghỉ ngơi. Thực hành thiền chính thức, bằng cách ngồi trong một khoảng thời gian nhất định, có thể cung cấp một nơi ẩn náu khỏi sự bận rộn của thế giới và nhắc nhở chúng ta rằng chúng ta không cần phải làm việc quá chăm chỉ để đạt được mục tiêu của mình hoặc trở thành con người chúng ta muốn.

Mặc dù có nhiều đức tính tốt, nhưng không phải ai cũng muốn tham gia vào thực hành chánh niệm. Tuy nhiên, những người này có thể vẫn muốn lưu tâm hơn trong cuộc sống hàng ngày của họ.

May mắn thay, có nhiều cách thân mật để thực hành chánh niệm, chẳng hạn như ăn uống trong chánh niệm, đi bộ trong chánh niệm, hoặc thậm chí trò chuyện chánh niệm. Thực hành chánh niệm một cách không chính thức có nghĩa là tham gia vào các hoạt động hàng ngày với ý định chánh niệm.

Điều này liên quan đến việc sống chậm lại, chú ý, ngừng phán xét và hoàn toàn tham gia vào bất kỳ trải nghiệm nào đang xảy ra trong thời điểm hiện tại.

5. Chánh niệm chỉ là một khía cạnh của thiền định

Chánh niệm là một phần quan trọng của thực hành thiền định, nhưng các yếu tố khác làm cho thiền định trở nên đặc biệt.

Một phẩm chất quan trọng khác của thiền là sự tập trung. Khi thiếu đi những kích thích bên ngoài, chẳng hạn như trong thiền định chính thức, tâm trí chắc chắn có thể đi lang thang đến hàng nghìn nơi không thể ngờ tới. Khi tâm trí đang lang thang, thật khó để duy trì sự tập trung vào việc thực hành thiền định trong tầm tay.

Rèn luyện sự chú ý của một người để tập trung đầy đủ hơn cho phép thiền thành công và viên mãn hơn và có khả năng chánh niệm nhiều hơn trong cuộc sống hàng ngày của một người.

Thiền siêu việt so với chánh niệm

Nó đã bắt nguồn từ nhiều người nổi tiếng, những người ủng hộ việc luyện tập vì khả năng mang lại sự minh mẫn và thư giãn.

Những người ủng hộ nổi tiếng của phương pháp này bao gồm Oprah Winfrey, Hugh Jackman và Jerry Seinfeld. Thiền siêu việt và thiền chánh niệm khác nhau theo một số cách.

Đầu tiên, gốc rễ của những thực hành này là khác nhau. Chánh niệm bắt nguồn từ truyền thống Phật giáo và được phổ biến ở phương Tây bởi các nhà văn như Jon Kabat-Zinn, Pema Chodron, và Thích Nhất Hạnh. Thiền siêu việt bắt nguồn từ truyền thống Vệ Đà (một truyền thống tôn giáo cổ ở Ấn Độ liên quan đến Ấn Độ giáo) và được Maharishi Mahesh Yogi mang đến phương Tây.

Tiếp theo, trong khi nhiều người thực hành cả Thiền siêu việt và chánh niệm với các mục tiêu tương tự (giảm bớt căng thẳng và trải nghiệm sự bình yên trong tâm trí), các cách thực hành về cơ bản là khác nhau. Thiền siêu việt là một quá trình thụ động và thư giãn. Trong khi thực hành, người ta sử dụng một câu thần chú (trong trường hợp này là một âm thanh đơn tiết) để giúp tâm trí vượt qua quá trình suy nghĩ.

Ngược lại, thiền chánh niệm liên quan đến nhận thức tích cực về tâm trí khi nó đi lang thang và liên tục tái tập trung nhận thức vào thời điểm hiện tại. Công việc của thiền chánh niệm là thu hồi tâm trí, luôn luôn đưa nó trở lại khi hành giả nhận thấy rằng nó đã đi lang thang. Quá trình này hoạt động tích cực hơn Thiền siêu việt, cho phép tâm trí tự do đi lang thang.

Một sự khác biệt khác giữa hai truyền thống là cách chúng được dạy dỗ. Chánh niệm có thể được học thông qua việc đọc một cuốn sách hoặc tham gia một lớp thiền không chính thức hoặc do cộng đồng điều hành.

Do Thiền siêu việt tập trung vào việc thư giãn, nó cũng đã được nghiên cứu như một loại thuốc hỗ trợ điều trị tăng huyết áp và các vấn đề tim mạch khác. Thực hành TM thường xuyên có thể có khả năng làm giảm huyết áp.

Chánh niệm cũng đã được nghiên cứu trong việc điều trị các rối loạn như rối loạn ám ảnh cưỡng chế, trầm cảm và rối loạn căng thẳng sau chấn thương; áp dụng trong môi trường bệnh viện thông qua Giảm căng thẳng dựa trên chánh niệm.

Cả Thiền siêu việt và thiền chánh niệm có thể rất thích hợp để điều trị, vì chúng dễ thực hiện trong môi trường nhóm và cũng được nhiều người tham gia ưa thích.

Thiền thần chú, thiền Zen có khác với chánh niệm không?

Thiền Zen đều khác biệt với chánh niệm. Thiền thần chú, bao gồm thiền siêu việt, bao gồm việc lặp lại một cụm từ trong suốt quá trình thực hành thiền.

Thiền Zen có nguồn gốc từ Thiền tông và có mục đích giúp người tập hiểu thế giới một cách khác biệt. Trọng tâm là kỷ luật nghiêm ngặt và kiểm soát sự chú ý để đạt được trạng thái tinh thần cụ thể.

Trong thiền định thần chú, thiền giả có thể tự do tạo ra thần chú của riêng mình. Điều này có thể là “liên tục lặp lại một từ, cụm từ hoặc tập hợp âm tiết đã chọn”. Câu thần chú thường ngắn, giúp bạn dễ nhớ và dễ lặp lại.

Thần chú là đối tượng của sự tập trung trong quá trình thiền định và được nói đi nói lại nhiều lần. Nó được sử dụng như một công cụ giúp thiền giả ghi đè suy nghĩ ngôn ngữ và tập trung vào việc thực hành.

Trong Thiền, việc thực hành tập trung vào kỷ luật, và hành giả học cách điều chỉnh sự chú ý của họ. Giống như các tông phái Phật giáo khác, Phật tử Thiền tông thực hành để đạt được giác ngộ, tự tìm kiếm câu trả lời cho những câu hỏi của cuộc sống. Quá trình này bao gồm việc gạt bỏ mọi suy nghĩ và nỗ lực bền bỉ để đầu óc tỉnh táo và không nghĩ về điều gì.

Các thiền giả sử dụng các kỹ thuật Thiền để tích lũy kiến thức bản thân, xây dựng nhận thức về các quan niệm định kiến của họ và phát triển sự hiểu biết trực quan về thực tế. Họ thực hành trải nghiệm cuộc sống một cách trực tiếp, không bị ràng buộc bởi ngôn ngữ hay suy luận logic. Mục đích là loại bỏ cái tôi được khái niệm hóa và nhận ra tính không, một trạng thái mà các hành giả Thiền coi là đại diện của niết bàn.

Ngược lại với Thiền, người hành thiền chánh niệm không nỗ lực để nhận ra tính không của cái tôi. Thay vào đó, việc thực hành liên quan đến việc chú ý và thừa nhận sự vô thường bằng cách quan sát những suy nghĩ luôn thay đổi của tâm trí lang thang. Một khi thiền giả đã nhận ra tâm trí đã đi về đâu, họ nhẹ nhàng chuyển hướng suy nghĩ của mình về thời điểm hiện tại.

Thay vì tập trung vào việc loại bỏ cái tôi và đạt đến niết bàn, mục tiêu của thiền chánh niệm là trau dồi những phẩm chất của chánh niệm trong cuộc sống hàng ngày.

Nhìn vào sự khác biệt với thiền tập trung

Như đã thảo luận trước đây, chánh niệm và sự tập trung là hai thành phần của thực hành thiền định.

Sự tập trung là một công cụ giúp hành giả hoàn toàn chú ý vào đối tượng thực hành của họ. Đối tượng khác nhau tùy thuộc vào loại thực hành và có thể là bất cứ thứ gì từ cảm giác thở đến âm thanh của thiên nhiên hoặc một câu thần chú.

Sự tập trung cho phép người tập thiền tăng cường sự tập trung để đạt được kết quả tốt nhất. Mặt khác, chánh niệm là nhận thức nhạy bén cho phép hành giả trải nghiệm thực hành của họ một cách bao quát, không phán xét. Hai điều này có liên quan sâu sắc với nhau: nếu không có sự tập trung, thật khó để trau dồi chánh niệm bởi vì rất khó để huấn luyện một tâm trí lang thang để làm bất cứ điều gì.

Chúng ta có thể nghĩ về sự tập trung như một công cụ cùn cần thiết cho việc trau dồi chánh niệm nhưng bản thân nó không phải là chánh niệm. Đó là sự tập trung của tâm trí, giống như một tia laze, một quá trình cứng đầu và mạnh mẽ cho phép thiền giả tập trung vào việc thực hành. Ngược lại, chánh niệm không thể bị ép buộc. Đó là một phẩm chất nhẹ nhàng là kết quả của quá trình lặp đi lặp lại việc nhẹ nhàng lấy lại tâm trí đang lang thang.

Sự tập trung là điều cần thiết để nhận ra khi tâm trí đã đi lang thang, nhưng khi tâm trí đã được phục hồi, chánh niệm là điều cần thiết để học hỏi từ quá trình này. Chánh niệm là một thái độ của lòng tốt cởi mở, cho phép ai đó nhìn vào những thất bại và sai lầm của họ một cách tử tế. Sự tập trung không phải là tử tế cũng không phải là không tốt; nó chỉ đơn thuần là khả năng tâm trí ở lại với hoạt động mà nó đang tham gia.

Có một thứ tự để phát triển hai phẩm chất này, và nó bắt đầu với sự tập trung. Ưu tiên sự tập trung là đặc biệt quan trọng đối với những người mới bắt đầu thiền, những người có khả năng nhận thấy tâm trí của họ thường xuyên đi lang thang. Điều này đôi khi được gọi là “tâm khỉ”, bởi vì tâm trí này tinh quái, khó kìm hãm, và đôi khi dường như đi lang thang để chỉ đơn giản là khiêu khích hành giả.

Sự tập trung có thể được phát triển, và theo thời gian, quá trình thiền định có thể trở nên ít nỗ lực hơn nhiều, với quá trình phục hồi diễn ra với tần suất và nỗ lực ít hơn.

Để bắt đầu luyện tập sự tập trung trong thiền định, bạn có thể đặt hẹn giờ trên điện thoại và tập đếm hơi thở. Bắt đầu từ 1, đếm đến 10, sau đó quay lại 1 lần nữa. Thực hiện lặp lại động tác này trong 10–15 phút, hai lần một ngày và xem khả năng tập trung của bạn được cải thiện như thế nào. Chánh niệm bắt đầu bằng việc không đánh giá bản thân về nơi tâm trí bạn lang thang. Hãy nhớ, nhẹ nhàng.

Kết luận

Bất chấp sự khác biệt của chúng, những lợi ích của các phương pháp thực hành thiền định khác nhau được thảo luận trong bài viết này có thể liên quan và chồng chéo lẫn nhau.

Thiền chánh niệm có lẽ là hình thức dễ tiếp cận và phổ biến nhất trong thế giới phương Tây ngày nay, nhưng việc xác định phương pháp thực hành nào là “tốt nhất” phụ thuộc vào mục tiêu cá nhân.

Cũng có thể chiết trung, và chọn các yếu tố khác nhau để tạo ra một thực hành duy nhất của bạn. Nếu bạn thấy một kiểu thiền cụ thể nào đó đặc biệt thú vị, hãy tiếp tục và thực hành nó, nhưng đừng ngại xem xét các phương pháp khác.

Nếu bạn tìm thấy một phương pháp thực hành phù hợp với mình, điều quan trọng nhất là phải kiên nhẫn, nhất quán trong thói quen của bạn và có chủ đích về những gì bạn hy vọng sẽ trau dồi trong bản thân.

Vui lòng trích dẫn link nguồn khi copy nội dung bài viết này! Trân trọng cảm ơn